Η λίπανση των φυτών είναι μία αρκετά περίπλοκη διαδικασία που βασίζεται σε ορισμένους κανόνες. Η παραβίαση ή μη τήρηση αυτών έχει άμεσες και εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις στα λειτουργικά όργανα των φυτών, γεγονός που θέτει σε απεριόριστο κίνδυνο ακόμη και την ίδια τους την ύπαρξη.

Μιλώντας για λίπασμα, εννοούμε φυσική (οργανική) ή χημική (ανόργανη) ουσία που προστίθεται στο έδαφος και αυξάνει τη γονιμότητά του.

Τα θρεπτικά στοιχεία, εκτός των βασικότερων άνθρακας (C), οξυγόνο (O) και υδρογόνο (H) που είναι απαραίτητα για τη ζωή όλων των φυτών και δεν υπάρχει πρόβλημα ελλείψεώς τους, διαχωρίζονται σε μακροστοιχεία και μικροστοιχεία.

Μακροστοιχεία: άζωτο (N), φώσφορος (P), κάλι (K),  ασβέστιο (Ca), μαγνήσιο (Mg), θείο (S).

Μικροστοιχεία: σίδηρος (Fe), χαλκός (Cu), ψευδάργυρος (Zn), μαγγάνιο (Mn), βόριο (B), μολυβδαίνιο (Mo),  χλώριο (Cl).

Τα μακροστοιχεία ή κύρια στοιχεία, χρειάζονται σε μεγαλύτερες ποσότητες στα φυτά σε σχέση με τα μικροστοιχεία ή ιχνοστοιχεία, τα οποία χρησιμοποιούνται σε πολύ μικρές ποσότητες. Όμως, όλα τα στοιχεία, ανεξάρτητα με την ποσότητα στην οποία χρησιμοποιούνται, είναι εξίσου απαραίτητα για τη ζωή και την κανονική ανάπτυξη των φυτών.

Η έλλειψη κάποιου από τα παραπάνω στοιχεία ονομάζεται “τροφοπενία”. Η διάγνωσή της, η οποία απαιτεί γνώσεις και εμπειρία, στηρίζεται στα συμπτώματα που παρουσιάζει το φυτό κυρίως στα φύλλα και όσο πιο έγκαιρα γίνει, τόσο πιο εύκολη είναι η αντιμετώπισή της. Σημειώνουμε ότι σ’ένα φυτό μπορεί να υπάρχει ταυτόχρονη έλλειψη περισσοτέρων του ενός στοιχείου, οπότε και η συμπτωματολογία γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη, ενώ παράλληλα πρέπει να γνωρίζουμε ότι ανεπάρκεια ενός στοιχείου μπορεί να καθιστά αδύνατη για το φυτό την πρόσληψη ενός άλλου στοιχείου.

Η θεραπεία των τροφοπενιών γίνεται με δύο τρόπους. Ο πρώτος (και ουσιαστικότερος από πλευράς αποτελεσμάτων) είναι μέσω του φυλλώματος, διενεργώντας την κατάλληλη διαφυλλική λίπανση και ο δεύτερος είναι η προσθήκη στο έδαφος του στοιχείου που βρίσκεται σε έλλειψη με τη χρήση του ανάλογου λιπάσματος . Ιδιαίτερη προσοχή (κυρίως στη θεραπεία τροφοπενιών μικροστοιχείων) πρέπει να δοθεί στην ποσότητα του λιπάσματος που χρησιμοποιούμε, ώστε να μην εκδηλωθούν συμπτώματα “τοξικότητας”, λόγω μεγάλης συγκέντρωσης (περίσσεια) του στοιχείου στο έδαφος, η οποία τοξικότητα έχει και αυτή δυσμενή επίδραση στη θρέψη του φυτού.

Μακροστοιχεία

• Άζωτο (Ν): Ένα από τα σπουδαιότερα στοιχεία μιας και τα φυτά το χρησιμοποιούν προκειμένου να συνθέσουν πολύπλοκες οργανικές ενώσεις (π.χ. αμινοξέα, πρωτεΐνες), απαραίτητες για τον σχηματισμό και την ανάπτυξη νέων τμημάτων και οργάνων. Η μεγαλύτερη ποσότητα αζώτου περιέχεται στα φύλλα και η μικρότερη στους καρπούς.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Βλάστηση περιορισμένη και καχεκτική. Βλαστοί κοντοί και αραιοί, φύλλωμα αραιό με μέγεθος μικρότερο του κανονικού. Τα νεαρά φύλλα γίνονται μικρά και αρχίζουν ν’αποχρωματίζονται, αποκτώντας κιτρινοπράσινη και ακολούθως έντονη κίτρινη απόχρωση, ενώ τα παλαιά φύλλα (μεγαλύτερης ηλικίας) γίνονται πορτοκαλόχρωμα ή σκούρα. Γενικώς, τα συμπτώματα εμφανίζονται πιο έντονα στη βάση των κλαδιών του φυτού.

Θεραπεία: Εφαρμογή λιπάνσεως με τη χρήση νιτροαμμωνιακού λιπάσματος (π.χ. νιτρική αμμωνία), στο οποίο το άζωτο βρίσκεται και με τη μορφή νιτρικού αζώτου και όχι μόνο αμμωνιακού. Κι αυτό, γιατί τα αμμωνιακά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τα φυτά μόνο κατόπιν της μετατροπής τους σε νιτρικά, με την επίδραση της νιτροποιήσεως που προκαλείται από τους μικροοργανισμούς του εδάφους.

• Φώσφορος (Ρ): Συμμετέχει στη σύνθεση της οργανικής ύλης και απορροφάται σε πολύ μικρότερες ποσότητες σε σχέση με εκείνες του αζώτου. Είναι πολύ δυσκίνητος στο έδαφος, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να δεσμευθεί από τα φυτά εφόσον δεν βρίσκεται στη ζώνη των ριζικών τριχιδίων. Ευνοεί την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Σε γενικές γραμμές είναι όμοια μ’αυτά του αζώτου, με τη διαφορά ότι τα φύλλα αποκτούν μια μπρούτζινη (ορειχάλκινη) απόχρωση ή ακόμη και κόκκινη σκούρα. Όπως και στην τροφοπενία αζώτου, έτσι και σ’αυτήν του φωσφόρου, τα συμπτώματα παρουσιάζονται στη βάση των κλαδιών του φυτού και προχωρούν προς την κορυφή. Η ανάπτυξη του φυτού είναι καχεκτική και το ριζικό σύστημα ισχνό. Παρατηρείται κακή καρπόδεση και εάν η έλλειψη είναι πολύ μεγάλη, έχουμε και φυλλόπτωση.

Θεραπεία: Λίπανση με φωσφορικό λίπασμα.

• (Κ): Συντελεί στην καλή ανάπτυξη των φυτών, διότι παίζει ειδικό ρόλο στην επεξεργασία των υδατανθράκων και των οργανικών οξέων. Απορροφάται από τα φυτά σε μεγαλύτερες ποσότητες από το άζωτο. Η κύρια λειτουργία του είναι η ρύθμιση της ισορροπίας του νερού και αποφυγή του στρες από το φυτό σε περιόδους ξηρασίας ή παγετού, γι’ αυτό και η έλλειψή του καθιστά τα φυτά ευαίσθητα στις προσβολές παρασίτων και στο ψύχος. Το κάλιο αποτελεί κύριο συστατικό των καρπών, δίνοντας του μεγαλύτερο βάρος, καλύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά (γεύση, χρώμα) και βελτιώνει την αποθήκευση αυτών.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι το περιφερειακό κάψιμο της επιφάνειας των παλαιών φύλλων και η νέκρωση της κορυφής τους ή μικρών τμημάτων.

Θεραπεία: Λίπανση με καλιούχο λίπασμα.

• Ασβέστιο (Ca): Βρίσκεται περισσότερο στα φύλλα και είναι απαραίτητο στοιχείο για το σχηματισμό των πρωτεϊνών, το μεταβολισμό υδατανθράκων και αζώτου. Συντελεί ουσιαστικά στην ανάπτυξη των ριζών των φυτών.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Τα γηραιότερα και μεγαλύτερα φύλλα στο χαμηλότερο σημείο θα παρουσιάσουν τα πρώτα συμπτώματα. Εμφανίζονται κίτρινες και καφέ κηλίδες, συχνά με έντονο καφέ περίγραμμα. Επιπλέον η ανάπτυξη είναι καχεκτική και σε σοβαρές περιπτώσεις οι κορυφαίοι οφθαλμοί είναι μικροί και δεν κλείνουν. Στα νεαρά φύλλα παρατηρείται περιφερειακή χλώρωση και στρίψιμο του ελάσματος προς τα πάνω και κάτω.

Θεραπεία: Προσθήκη στο έδαφος οξειδίου του ασβεστίου.

• Μαγνήσιο (Mg): Συμμετέχει σε πολλές αντιδράσεις που γίνονται σ’όλη τη διάρκεια της αυξήσεως των φυτών. Αποτελεί συστατικό της χλωροφύλλης απ’όπου προέρχεται το πράσινο χρώμα των φύλλων και των βλαστών και αυξάνει την αφομοιωσιμότητα του φωσφόρου.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Στα παλαιά φύλλα που βρίσκονται στη βάση των βλαστών, εμφανίζονται μεσονεύριες χλωρωτικές και νεκρωτικές κηλίδες. Οι κηλίδες αυτές ξεκινούν από τον άξονα του φύλλου και επεκτείνονται προς την περιφέρεια ή και αντίθετα και σχηματίζουν ένα χαρακτηριστικό “ψαροκόκαλο”. Στο αρχικό στάδιο της τροφοπενίας, οι περιοχές γύρω από τα άκρα των πολύ λεπτών νεύρων αποκτούν κίτρινο χρώμα ή γίνονται σκούρες με κηλίδες και νεκρωτικά σημεία. Το τμήμα του ελάσματος του φύλλου που παραμένει πράσινο, πολλές φορές έχει σχήμα τριγωνικό που μοιάζει με βέλος προς τη βάση.

Θεραπεία: Προσθήκη στο έδαφος θειϊκού μαγνησίου ή λίπανση με λίπασμα το οποίο να περιέχει μόνο άζωτο και φώσφορο, γιατί η νιτρική και η φωσφορική λίπανση περιορίζουν τα συμπτώματα τροφοπενίας μαγνησίου, ενώ η αμμωνιακή και η καλιούχος λίπανση τα εντείνουν.

• θείο (S): Είναι συστατικό πρωτεϊνών, αμινοξέων και ενζύμων και συντελεί στην ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και των φυτικών τμημάτων.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Παρόμοια με αυτά του αζώτου. Λόγω επάρκειας του θείου στα ελληνικά εδάφη, δεν υφίσταται περίπτωση εμφανίσεως τροφοπενίας.

Μικροστοιχεία

• Σίδηρος (Fe): Έχει καταλυτική δράση στο σχηματισμό της χλωροφύλλης και απαιτείται σε πολύ μικρές ποσότητες από τα φυτά.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Εμφανίζονται στα νεαρά φύλλα της κορυφής των βλαστών του φυτού και εν συνεχεία προχωρούν στα παλαιότερα φύλλα. Το έλασμα του φύλλου αποκτά διαδοχικά ανοιχτό πράσινο χρώμα, πρασινοκίτρινο και τελικά κίτρινο. Αντιθέτως, τα νεύρα του ελάσματος διατηρούν το πράσινο χρώμα τους, ξεχωρίζοντας στην πρασινοκίτρινη επιφάνεια. Με την περαιτέρω εξέλιξη της τροφοπενίας, τα φύλλα αποχρωματίζονται εντελώς (γίνονται σχεδόν άσπρα), παρουσιάζονται περιφερειακές νεκρώσεις και ακολουθεί φυλλόπτωση, η οποία οδηγεί σε νέκρωση ολόκληρων βλαστών.

Θεραπεία: Προσθήκη στο έδαφος οργανικού σιδήρου με τη μορφή χηλικής ενώσεως (χηλικός σίδηρος). Ακόμη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και θειϊκός σίδηρος (καραμπογιά, βιτριόλι), ο οποίος δεν πρέπει να μένει εκτεθειμένος στον αέρα, γιατί γίνεται αδιάλυτος και αχρησιμοποίητος από τα φυτά.

• Χαλκός (Cu): Παίζει σημαντικό ρόλο στη διαπνοή και την αναπνοή των φυτών και είναι απαραίτητος στα ένζυμα της φωτοσύνθεσης.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Καστανόχρωμα νεαρά φύλλα στις κορυφές των βλαστών, πολλά από τα οποία μαραίνονται και πέφτουν. Ο φλοιός στους βλαστούς σχίζεται και μερικές φορές παρατηρείται έκκριση κόμμεος. Στα δένδρα παρουσιάζεται νανισμός.

Θεραπεία: Προσθήκη χηλικού ή θειϊκού χαλκού στο έδαφος.

Τοξικότητα Χαλκού (Cu)
Η περίσσεια Cυ επηρεάζει αρνητικά την πρόσληψη του Fe, καθώς και του Μn, ιδιαίτερα σε συνθήκες ανεπάρκειας των εν λόγω στοιχείων.

• Ψευδάργυρος (Zn): Συμμετέχει στο σχηματισμό της χλωροφύλλης και αποτελεί συστατικό πολλών ενζύμων και αυξινών.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Μεσονεύρια χλώρωση στα νεαρά φύλλα, τα οποία και εμφανίζονται μικρά, στενά και παραμορφωμένα. Στους νεαρούς βλαστούς παρατηρείται βράχυνση των μεσογονατίων διαστημάτων.

Θεραπεία: Διαφυλλικός ψεκασμός με διάλυμα θειϊκού ψευδαργύρου σε δοσολογία 0,2% ή προσθήκη στο έδαφος οργανικού ψευδαργύρου με τη μορφή χηλικής ενώσεως.

• Μαγγάνιο (Μn): Έχει καταλυτική δράση στο σχηματισμό της χλωροφύλλης και συγκεντρώνεται κυρίως στα φύλλα και στις κορυφές των βλαστών. Η έλλειψη Μαγγανίου προκαλεί μειωμένη αφομοίωση αζώτου από το φυτό, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνα υψηλά επίπεδα νιτρικών αλάτων.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Στα παλαιά φύλλα (και όχι μόνο) παρουσιάζονται συμπτώματα όμοια μ’αυτά της έλλειψης σιδήρου. Διαφέρουν με τη τελευταία στο ότι τα πολύ λεπτά νεύρα, δεν διακρίνονται μέσα στο χλωρωτικό φόντο. Το αποτέλεσμα είναι μικρότερα φυτά με ελάχιστη παραγωγή ανθέων και καρπών.

Θεραπεία: Προσθήκη στο έδαφος χηλικού μαγγανίου ή θειϊκού μαγγανίου. Αποτελεσματικοί είναι και οι διαφυλλικοί ψεκασμοί με διάλυμα θειϊκού μαγγανίου σε δοσολογία 0,2-0,3%.

• Βόριο (Β): Επεμβαίνει στην πρόσληψη και το μεταβολισμό του καλίου και του ασβεστίου, καθώς και στην απορρόφηση του νερού.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Μικρά και στενά νεαρά φύλλα, στα οποία εμφανίζονται συμπτώματα χλώρωσης και ξήρανση των κορυφών των βλαστών. Παραμόρφωση φύλλων, φελλοποίηση βλαστών, νέκρωση οφθαλμών, μειωμένη καρποφορία και περιορισμένη ανάπτυξη της κεντρικής ρίζας και ανάπτυξη πλευρικών ριζών.

Θεραπεία: Προσθήκη βόρακα στο έδαφος.

• Μολυβδαίνιο (Μο): Απαραίτητο για τη μεταβολή του νιτρικού αζώτου που προσλαμβάνουν τα φυτά από το έδαφος σε πρωτεϊνες. Δεν παρατηρείται τροφοπενία του συγκεκριμένου στοιχείου, μιας και η παρουσία του στα φυτά περιορίζεται σε ίχνη.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Γενικά, παρατηρείται ελαφρά μεσονεύρια χλώρωση των παλαιοτέρων φύλλων, η οποία επεκτείνεται αργότερα και στα νεότερα.

Θεραπεία: Λίπανση εδάφους με μολυβδαινικό αμμώνιο.

Τοξικότητα Μολυβδαινίου (Μο)
Συγκεντρώσεις Μο που ανέρχονται στα 1.000 ppm ή και υψηλότερες στους φυτικούς ιστούς, συχνά υφίστανται χωρίς την εκδήλωση μακροσκοπικών συμπτωμάτων τοξικότητας στα καλλιεργούμενα φυτά. Έχουν αναφερθεί αρνητικές αλληλεπιδράσεις με S, Fe, Μη και Cu.

• Χλώριο (Cl): Εμπλέκεται στον μεταβολισμό των υδατανθράκων. Βρίσκεται πάντα σε επάρκεια στα εδάφη.

Συμπτώματα τροφοπενίας: Πρωτοεμφανίζονται στα νεαρά και αναπτυσσόμενα φύλλα με μάρανση της κορυφής τους. Τα ηλικιωμένα φύλλα γίνονται τραχειά και περιφερειακά κυματοειδή. Στη συνέχεια μαραίνονται και παρουσιάζουν ένα χαρακτηριστικό αποχρωματισμό στη μεταξύ των νευρώσεων φυλλική επιφάνεια. Σε προχωρημένο στάδιο οι ιστοί παίρνουν ένα ορειχάλκινο χρώμα. Οι ιστοί τους αποδομούνται και εμφανίζονται τελικά νεκρωτικές ζώνες.

Θεραπεία: Λίπανση με χλωριούχα λιπάσματα.

Τοξικότητα Χλωρίου (CI)
Η περίσσεια CI είναι πολύ συχνή στις περιοχές που χρησιμοποιούνται αλατούχα νερά άρδευσης.

Συμπτώματα: Η περίσσεια Cl εκδηλώνεται με συμπτώματα που θυμίζουν επιπλοκή του κυτταρικού μεταβολισμού. Δεν είναι ξεκαθαρισμένη η πραγματική δράση της περίσσειας Cl στα φυτά. Φαίνεται όμως ότι προκαλεί μια φυσιολογική έλλειψη του Κ και εμποδίζει τη μεταφορά των επεξεργασμένων ουσιών στα διάφορα φυτικά μέρη. Στα φυτά παρατηρούνται χλωρωτικές κηλίδες κατά μήκος της περιφέρειας των φύλλων οι οποίες πολύ γρήγορα νεκρώνονται και θυμίζουν έλλειψη Κ ή περίσσεια νιτρικών αλάτων. Γενικά τα φύλλα είναι μικρότερα και η παραγωγή μειωμένη.

Η διόρθωση της τοξικότητας CI μπορεί να γίνει με:
• Αποφυγή χρησιμοποίησης νερού άρδευσης με μεγάλες συγκεντρώσεις ιόντων χλωρίου. Νερά με συγκέντρωση χλωριόντων > 12 meq/l είναι ακατάλληλα.
• Έκπλυση των χλωριωμένων εδαφών με κατάλληλα νερά άρδευσης.
• Περιορισμένη χρήση αμμωνιακού αζώτου.

---

Τα λιπάσματα, όπως έχουμε προηγουμένως αναφέρει, διακρίνονται ανάλογα με την προέλευσή τους σε οργανικά και ανόργανα ή χημικά. Στα οργανικά λιπάσματα ανήκει η κοπριά, η οποία από αρχαιοτάτων χρόνων χρησιμοποιείται ως μέσο συντηρήσεως και γενικά εμπλουτισμού του εδάφους σε οργανική ουσία. Τα χημικά λιπάσματα είτε παρασκευάζονται συνθετικά είτε είναι υποπροϊόντα βιομηχανικών επεξεργασιών. Διακρίνονται σε απλά, όταν περιέχουν ένα λιπαντικό στοιχείο και σύνθετα όταν περιέχουν δύο ή περισσότερα θρεπτικά στοιχεία. Τα σύνθετα λιπάσματα που περιέχουν και τα τρία κύρια λιπαντικά στοιχεία (Ν,Ρ,Κ) χαρακτηρίζονται ως πλήρη.

Οι περιεκτικότητες ενός λιπάσματος σε θρεπτικά στοιχεία γράφονται διεθνώς με το σήμα: Ν-Ρ₂Ο₅-Κ₂Ο, το οποίο αποτελεί και τον τύπο του λιπάσματος. Έτσι, παίρνοντας για παράδειγμα ένα πλήρες λίπασμα με τύπο λιπάσματος 4-8-12, αυτό σημαίνει ότι στα 100 κιλά λιπάσματος, περιέχονται 4 κιλά ή 4 λιπαντικές μονάδες Ν, 8 κιλά ή 8 λιπαντικές μονάδες Ρ₂Ο₅  και 12 κιλά ή 12 λιπαντικές μονάδες Κ₂Ο. Θέλοντας τώρα να προσδιορίσουμε την ποσότητα από τα λιπάσματα που θα χρησιμοποιήσουμε για να δώσουμε στο έδαφος τις λιπαντικές μονάδες που καθορίστηκε να εφαρμόσουμε με τη λίπανση, πολλαπλασιάζουμε την ποσότητα των λιπαντικών μονάδων ανά στρέμμα με το 100 και διαιρούμε με την περιεκτικότητα σε λιπαντικές μονάδες του συγκεκριμένου λιπάσματος.

Γενικές αρχές εφαρμογής των λιπασμάτων

• Το φθινόπωρο γίνεται η βασική λίπανση των φυτών του κήπου με τη χρήση ενός πλήρους λιπάσματος. Μια συνηθισμένη δόση λιπάσματος φθάνει τα 25-50 κιλά ανά στρέμμα. Το λίπασμα διασκορπίζεται ομοιόμορφα σ’όλη την επιφάνεια του εδάφους και ενσωματώνεται μέσα σ’αυτό με σκάψιμο ή φρεζάρισμα σε βάθος 20cm περίπου.
• Την άνοιξη, γίνεται η συμπληρωματική λίπανση με τη χρήση αποκλειστικά και μόνο απλών νιτρικών λιπασμάτων. Αποσκοπεί στον εφοδιασμό των φυτών με νιτρικό άζωτο κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο της ταχείας ανάπτυξης των φυτών. Παράδειγμα φυτού με αυξημένες απαιτήσεις σε συμπληρωματικές λιπάνσεις είναι ο χλοοτάπητας, για τον οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω. Αυτό που πρέπει να προσέχουμε, είναι το γεγονός ότι κατά τη βασική λίπανση του φθινοπώρου, χρησιμοποιούμε αμμωνιακά λιπάσματα, στα οποία, το άζωτο βρίσκεται με τη μορφή αμμωνιακού αζώτου. Αντιθέτως, κατά τη συμπληρωματική λίπανση της ανοίξεως, χρησιμοποιούμε νιτρικά λιπάσματα, όπου το άζωτο έχει νιτρική μορφή και δεσμεύεται άμεσα από τα φυτά, οπότε και καλύπτονται οι αυξημένες τη συγκεκριμένη εποχή ανάγκες τους.
• Με το τέλος της λίπανσης, ακολουθεί πάντα άρδευση της συγκεκριμένης έκτασης.
• Τα αμμώδη εδάφη χρειάζονται περισσότερες λιπάνσεις, διότι σε αυτά, τα λιπάσματα ξεπλένονται από τα νερά της βροχής ή των ποτισμάτων και δεν προσλαμβάνονται από τα φυτά.
• Όταν θέλουμε να λιπάνουμε μεγάλα δένδρα, λιπαίνουμε στη περιοχή της προβολής της κόμης τους για την αποφυγή εγκαυμάτων που μπορεί να προκληθούν από την απευθείας επαφή ριζών και λιπάσματος. Ακολουθεί φρεζάρισμα ή σκάψιμο για παράχωμα του λιπάσματος και πότισμα της περιοχής.
• Για τις συμπληρωματικές λιπάνσεις κατά την περίοδο της κύριας ανάπτυξης των φυτών, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και υγρά λιπάσματα, τα οποία διαλύονται στη συνιστώμενη ποσότητα νερού και ακολούθως γίνεται ριζοπότισμα.
• Η διαφυλλική λίπανση, η οποία γίνεται με ψεκασμό των φύλλων με αραιές διαλύσεις λιπασμάτων, χρησιμοποιείται μόνο στις περιπτώσεις που στα φυτά έχουν εμφανισθεί τροφοπενίες.
• Υπάρχουν αρκετά συστήματα άρδευσης, μέσω των οποίων εισάγονται ποσότητες πυκνού διαλύματος των λιπασμάτων μέσα στις γραμμές άρδευσης, σε αναλογία ενός μέρους διαλύματος λιπασμάτων σε 100 ή 200 μέρη νερού. Το ζητούμενο σε αυτά τα συστήματα είναι η ομοιόμορφη κατανομή των λιπασμάτων σε ολόκληρο το μήκος της εκάστοτε γραμμής άρδευσης.